Kuzey ışıkları son dönemlerde en çok ilgi gören seyahat konularının başlarında geliyor. Ben de sürekli İskandinavya ve kuzey ışıkları programları yaptığım için en çok sorulan sorulara cevap vermeye çalışacağım. Doğanın bu mucizesini görmek için epey mesafe katedeceklere umarım bir nebze yardımcı olur. Öncelikle kuzey ışıklarının ne olduğundan, nasıl oluştuğundan başlayalım.
Kuzey Işıkları ya da diğer bilinen adıyla Aurora Borealis basit tanımıyla Güneş'ten gelen güneş rüzgarlarının Dünya'nın manyetik kalkanı manyetosferde karşılaşması sonucu ortaya çıkan iyonlaşma ile bizim gördüğümüz farklı renklerdeki ışıklar diyebiliriz.
Güneş'in yüzey sıcaklığı 5500 santigrat derece olsa da en dışında bulunan Korona adı verilen milyonlarca kilometrelik tabakada sıcaklık milyonlarca santigrat derecelere ulaşabiliyor. Güneş sahip olduğu kütle çekim nedeniyle parçacıklarına her ne kadar sahip çıkmaya çalışsa da bazı parçalar kütle çekimini yeniyor ve uzay boşluğuna doğru fırlamaya başlıyorlar. Bu parçacıklara güneş rüzgarı deniyor ve bu parçacıklar elektron, proton ve alfa parçacığı yüklü halde bulunuyorlar. Uzaya savrulan bu parçacıkların Dünya'ya ulaşması yaklaşık olarak 40 dakikayı buluyor. Neyse ki Dünyamızın bizi bu zararlı güneş rüzgarlarından koruyan manyetik bir kalkanı var. Dünya'nın çekirdeğindeki eriyik halde bulunan demirin dönmesiyle oluşan bu kalkan yer yüzeyinden 10.000 ile 60.000 kilometre yükseklikte adeta Dünya'yı sarıyor ve güneşten gelen rüzgarları saptırarak yeryüzüne ulaşmasını engelliyor.
Manyetosfer kutuplarda ekvatordan daha ince bir tabaka halinde ve kutup bölgelerine daha yakın mesafelerde bulunuyor. Aslında ışıkları kutup bölgelerinde izleyebilmemizin de ana nedeni bu. Işık olayı aslında Dünya'nın her bölgesinde oluşuyor fakat kalkan ekvatora yaklaştıkça daha kalın olduğu için ışıkları oralarda gözlemleyemiyoruz.
Güneş'te meydana gelen patlamaların şiddetine göre kuzey ışıkları yoğun olarak 66 derece kuzey enlemi ve daha kuzeyinde görülüyor. Lakin patlamanın daha şiddetli olduğu durumlarda 55 derece kuzey enlemine kadar görülebiliyor.
Işık ihtimalinin en yüksek olduğu bölgeleri sıralayacak olursak: Kanada, Norveç, İsveç, Finlandiya, Rusya, İzlanda, Svalbard ve Grönland diyebiliriz. Bahsi geçen ülkeler arasında Norveç, İsveç ve Finlandiya ulaşım açısından en kolay yerler olduğu için genelde seyahatler de bu ülkelere düzenleniyor.
Peki bu ülkelerin hangi bölgelerine gitmek gerekiyor? Aralarındaki farklar nelerdir?
Ben daha önce İzlanda, Svalbard, Grönland, İsveç, Norveç ve Finlandiya'da kuzey ışıkları turları düzenledim. Benim tecrübelerime göre Svalbard kuzey ışıkları açısından en şanslı bölge diyebilirim. 74 ile 81 kuzey paralelleri arasında yer alan ülke ışık aktivitesinin düşük olduğu zamanlarda bile kuzey ışıkları görülebiliyor. Dünya'nın en kuzeydeki kalıcı yerleşim merkezinin de (Ny-Ålesund) bulunduğu ada özellikle bilim insanlarının uğrak noktası. NASA dahil birçok uzay araştırma kuruluşunun istasyonları burada bulunuyor.
Svalbard'ı öne çıkaran bir diğer unsur ise burada kutup ayısı, kutup tilkisi, fok balığı, çeşitli balinalar, ren geyiği, deniz aygırı ve birçok çeşit kuşların görülebiliyor olması. Bu sayede sadece kuzey ışıklarına değil; adeta safari çeşitliliğine de ev sahipliği yapıyor. Bunların yanında Svalbard'da bulunan Rus yerleşkeleri Pyramiden ve Barentsburg adayı ilgi çekici kılıyor.
Işıkların görülebildiği başka bir bölge Norveç'in kuzey kutup dairesi içinde bulunan Lofoten Adaları, Senja Adası ve Tromsö bölgesi. Tromsö kuzeydeki en büyük şehirlerden biri olduğu için daha popüler olması kaçınılmaz, keyifli, güzel bir şehir. Ulaşım açısından zora girmek istemeyen kuzey ışıkları avcılarının uğrak noktası. Havalimanından çıkıp otelinize yerleştikten sonra onlarca farklı kuzey ışıkları tur acentesi ile akşam saatlerinde araca atlayıp ışık kirliliğinin olmadığı yerlere yapılan yolculuklar ile kuzey ışığı görülebiliyor. Biz Tromsö'nün adı çıktığı için oraya gitmek isteyen gruplara 1 gün Tromsö ayırıp daha sonra Camp Tamok gibi şehirden uzak, doğanın içinde kalabileceğimiz programlar düzenliyoruz.
Norveç'in kuzeyinde yer alan bir diğer önemli bölge ise Lofoten Adaları. Manzaraları, balıkçı köyleri, coğrafyası ve denizi ile büyüleyen Lofoten Adaları son yıllarda yoğun turist akınına maruz kalmaya başladı. Genelde yazın bütün oteller tamamiyle dolu oluyor ve yollarda uzun trafik oluşuyor. 2 senedir bölgenin en meşhur balıkçı köylerinden Nusfjord'da başlayan turist kotası ile köylerin dokusunu korumaya çalışıyorlar. Fakat kışın bir o kadar da sakin ve ıssız olan Lofoten Adaları ışık turları açısından tercih edilesi bir bölge. Karanlık döneme kalmadan Eylül sonu Ekim başı ya da karanlık dönemin bitmeye başladığı Şubat sonu Mart başı gibi yapılacak seyahat ile hem doğanın güzelliği uzayan gündüz süresi ile doyasıya gezilebilir; hem de kuzey ışıklarının istatistik olarak en yüksek olduğu zamana denk geldiği için ışık avı gerçekleştirilebilir.
Lofoten Adaları'na yakın ve bir o kadar güzel olan başka bir destinasyon ise Senja. Çok fazla kişinin bilmediği Senja Lofoten Adaları'nın hemen hemen bütün doğal ve kültürel zenginliklerini taşıyor. Norveç'in ikinci büyük adası olan Senja İskandinav coğrafyasının bakirliğini, ıssızlığını ve sadeliğini en iyi yaşayabileceğiniz yerler arasında. Yine Tromsö'ye uçularak ulaşılan adada Ånderdalen Milli Parkı başta olmak üzere onlarca nefes kesici zirve, göl, fiyort ve dağ kulübeleri bulunuyor. Norveç'in en sevdiğim taraflarından biri hemen hemen her istediğiniz yerde çadırınızı kurup kamp yapabilmeniz. Avrupa'nın neredeyse bütün ülkelerinde bu nimetten mahrum kalıyorsunuz. Senja'ya gidecekler için de şiddetle tavsiye ettiğim konaklama şekli bir dağ kulübesine sığınmak ya da wild camping olarak kamp yapmak.
Gelelim bir diğer önemli kuzey ışıkları destinasyonu olan Lapland bölgelerine. İsveç ve Finlandiya olmak üzere iki farklı Lapland'dan bahsedebiliriz. Genelde insanlar Lapland'ı sadece Finlandiya ile özdeşleştiriyor. Lapland denilen bölge aslında Sami halkının doğal yaşam alanı. Şu an her ne kadar modern sınırlarla birbirlerinden ayrılmış olsalar da aslında tek bir topluluğa ait bölge. "Lapp"tan türetilen Lapland Kuzey'deki ıssız arazi anlamına geliyor. Ren geyiği yetiştiriciliği ile uğraşan bu kuzey halkı muhtemelen son buz devrinden sonra, yani 10,000 yıl önce, kuzey Rusya'dan ren geyiklerinin peşinde buraya kadar gelmişler. Sami topluluğu şu an Kuzey Norveç, İsveç, Finlandiya ve Rusya'da yaşıyor.
İsveç Laplandı'nın merkezi Kiruna sayılabilir. Kiruna yaklaşık 100 yıl önce çıkarılmaya başlana demir madeni sayesinde kurulmuş bir madenci şehri. Daha sonraları turizmin hızla gelişmesiyle birçok insan turizmde çalışmaya başlamış. Burada onlarca farklı köpekli kızak aktivitesi sunan seyahat acenteleri bulunuyor. Yakınlardaki Abisko Milli Parkı ve kanyonu, Torneträsk Gölü ile doğa severler için de oldukça uygun bir destinasyon. Abisko Milli Parkı'nın dağları bulut oluşumuna vadi içinde izin vermediği için istatistik olarak bölgenin en iyi kuzey ışığı destinasyonu.
Genelde ladin ve çam ormanlarının bulunduğu bölgede hala dış dünya ile bağlantısı olmayan Sami toplulukları bulunuyor. Doğa ile uyumlu, biraz mistik, biraz yaban hayatı süren Samiler ren geyikleri ile aralarında yüksek duygusal bağ kuruyorlar.
Finlandiya tarafında işler biraz daha farklı. Genelde Rovaniemi ve Ivalo'ya yapılan kuzey ışıkları seyahatleri biraz daha konforuna düşkün gezginler için ideal. Kış romantizmi yapmak isteyen çiftler, çocuklarını ren geyikleri ile tanıştırmak isteyen aileler, noel ve yılbaşının renkli kutlamalarını görmek ve Noel Baba parodisi ile eğlenmek isteyen turistler Rovaniemi'yi tercih ediyorlar. İsveç Laplandı'na göre daha güneyde kalan Rovaniemi kuzey kutup dairesi üzerinde bulunuyor. Benim şahsen çok tercih etmediğim bölge ülkemizde çok popüler. Genelde insanları daha farklı rotalara yönlendirmeye çalışsam da bu renkli, biraz turistik, biraz kalabalık ama aslında bir o kadar da eğlenceli destinasyona da turlar gerçekleştiriyorum. Yakın zamanda Türk Hava Yolları sezonsal direk uçuşlara başladı. Buna ilaveten ülkemizden charter uçuş gerçekleştiren havayolları da bulunuyor.
Rovaniemi'nin bir diğer öne çıkan aktivitesi ise Botni Körfezi'nde yapılan Kemi merkezli buzkıran gemisi deneyimi. Gemi buzları kırarak ilerlerken çıkardığı ses gerçekten etkileyici. Bir süre sonra buzların ortasında duran gemiden insanlar buz üzerine inme imkanı da yakalıyor. Özel ısıtmalı kıyafetler ile buzlu suyun içine de girilebiliyor. Oldukça farklı, özel ama bir o kadar da turistik bu deneyimi de eklersek Finlandiya'nın genel kuzey deneyimi bu şekilde. Inari'nin daha kuzeyine Inari Gölü etrafına gitme şansınız olursa daha gerçekçi bir kuzey İskandinavya deneyimi yaşayacağınızı söyleyebilirim.
Kuzey Işıkları her ne kadar bilimsel verilere dayansa da en sonunda tam bir şans işi. Daha önce de belirttiğim gibi birçok değişken var. Bunların hepsinin ayrı ayrı düşünülmesi ve ihtimalin bu şekilde yükseltilmesi gerekiyor. Katılımcılar her ne kadar genelde kuzey ışığı motivasyonu ile tura gelseler de turun akşamları kuzey ışığı dışında kalan zamanını diğer aktivitelerle çok iyi şekilde doldurmaya çalışıyorum. Turlarımızda mutlaka birkaç yürüyüş yapıyoruz ve doğaya dokunarak gezmeye çalışıyoruz. Seyahat planlarımızı yaparken bölgenin özel kültürüne olabildiğince saygı göstererek, lunapark (disneylandisation) haline gelmemesi için çaba harcayarak fazlasıyla düşünüyoruz. Dünya'nın her neresi olursa olsun turizmin oldukça yıkıcı olabilen bir endüstri olduğunu göz önünde bulundurmak gerekiyor.
Bahsedilen turları görmek için https://www.mountainandroads.com/iskandinavya linkine tıklayıp kendinize uygun bir program bulabilirsiniz. Bunun dışında kendi gidip gezip görmek isteyenlere de bu yazı umarım birkaç fikir verebilir.